Bizkaiko arkeologiaren esparruan lehen mailako ondare-elementua denez, ezinbestekoa da Erdi Aroko populaketa ezagutzeko.

Argiñetako gaur egungo irudiak ez dauka zerikusirik Goi Erdi Aroan zeukanarekin. Izan ere, orduan, Durangoaldeko beste hainbat kasutan bezala, eliza txikiaren inguruan kokatutako nekropolia zen, eta kalitate desberdinetako ehorzketak barne hartzen zituen, erkidegoko kideen ospe sozial eta hierarkiaren arabera. Hain zuzen ere, beheragoko mailakoak lurrean indusitako hilobietan lurperatzen zituzten, eta, gaur egun ere, badago haien lekukotasunik.

Nekropoli honek, ostera, badauka xarmarik, baselizaren barruko aldean nahiz kanpoko aldean elkartuta dituen hilarri eta hilobi guztiak kontuan hartuta. Haiei esker, K.o. VII. eta VIII. mendeetakoa dela jakin ahal izan dugu, nahiz eta pieza batzuk, inskripzioa dutenak, batez ere, IX. mendekoak izan daitezkeen. Hilarrion balio historikoa Ipar Pirinioetako beste testuinguru batzuetan aurkitutakoen parekoa da, Argiñetako nekropoliak antzekotasun ukaezinak dituelako haiekin.

Horretarako, esangura astraleko morfologia diskoidala eta apaingarriak gogoratu besterik ez dago, tradizio luzearen oinordekoak direlako. Horrez gain, Argiñetako zenbait inskripzio Bizkaiko eta, beharbada, Euskadiko kristau inskripzio zaharrenetakoak omen dira. Hori guztiori dela eta, orain dela zenbait hamarkada kristautasunaren agerpenak nahiz hedapenak sorrarazitako interesek ere eragina izan zuten nekropoli honetan.

Edonola ere, gaur egungo zundaketetako emaitzen arabera, badirudi tratamendu tematiko berria ezarri beharra dagoela Argiñeta inguruan eta, kristautasunarekin barik, Goi Erdi Aroko populaketa-dinamikekin lotu beharra dagoela. Izan ere, karbono 14 bidezko azterketetara bidalitako hiru laginek K.o. X. eta XII. mendeen arteko kronologia agertzen dute, IX. mendera ere aurreratu daitekeen arren. Hau da, 2010ean indusitako zutoin-zuloak gutxienez mende horietan eraikitako eraikinetakoak dira. Horren ondorioz, baieztatu egin da Goi Erdi Aroan eta Erdi Aro bete-betean okupazioa egon zela Argiñetan.

SAN ADRIAN BASELIZA

San Adrian baseliza XVI. mendean berreraiki zuten, eta, horren ostean, zenbait aldiz zaharberritu dute. Bertan, XVII. mendeko harri-zola nabarmentzen da, ageri-ageriko balio artistikoa dauka-eta.

Hasierako auzuneetako baselizak eginkizun erlijiosoak betetzen zituen, baina, horrez gain, hildakoentzako ehorzlekua eta erkidegoarentzako bilgunea ere bazen, arazoak edo gai zibilak jorratzeko orduan. Erkidegoaren eremu erlijioso eta zibila kofradia zen (frade = anaia).

Herrixka horietan, eliza elementu biltzailea zen. Erreferente kolektiboa zen: eraikin publiko eta seguru bakarra zen, eta, elizkizunen ostean, bizilagun guztiak kontzejuan batzartzen ziren bertan, baterako erabakiak hartzeko.

Lurraldea antolatzeko modu horrek aldaketa handiak izan zituen 1050. urtetik 1200. urtera bitartean; garai hartan, izan ere, gaur egungo udalerrien berehalako aurrekariak diren elizateen sorreran lehenengo urratsak eman ziren.