UDALATX

1120 metroko altuera du hain itxura bereziko mendi honek. Harroxko agertzen da Durangaldeko mendi katean. “Frailea” deitzen diote formagatik. Deba eta Ibaizabal arroak bereizten ditu Bizkaia eta Gipuzkoa arteko kokapen zehatzagatik.
Ohikoena Kanpanzar edo Arrasateko Udala auzotik abiatzea bada ere, Arrazolatik joatea nahiago dutenak badira, hortik osatzen baitu mendiak maldarik zorrotzena. Horretarako Atxondoko El Tope tabernara heldu, hots, Arrazolako bide berdearen amaierara. Bertan hasten da pista, aisialdi-parkea zeharkatuta bidegurutze batera eramaten duena, hainbat korta atzean utzi ostean. Ezkerreko bidea hartuko dugu. Goraka doa bidea piskanaka eta mendebalderantz egiten du beste bidegurutze bateraino. Hor eskuineranzkoa hartuko dugu. Piskat aurrerago, hirugarren bidegurutze batean (0h 20´) aurrerantz joko dugu zuzen Besaideko monumenturaino (0h 45´).
Handik gertu dagoen gailurrera igo, eta beste isurialdetik jaitsiko gara, Besaide mendi-lepoan barrena doan pistaraino. Bide zabalak iparralderantz egiten du emeki-emeki, eta bihurgune zabal batera iristen da, eskuinetara bidegurutze bat duela (1h.00 ‘). Han, eskuinetara gogoz igotzen den pista hartu behar da. Udalatxeko meatzeetara (burdina eta beruna) eramaten zuen bide zaharra da. Pista lautzen hasten denean, haitz nahasi baten parean (1h.25 ‘), utzi egingo dugu txilarren artean (esk.) kordalera igotzeko. Harkaiztegia ezkerretik inguratzen duen bidezidorrari jarraituko diogu, Pozutzuetako kota txikia inguratzen du eta eskuinera okertzen da, Udalatxaren hegoaldetik edo, hobeto esanda, Atxautxurruganetik, bere ertzaren gailurrik mendebaldekoenetik. Karstean bete-betean sartuta, bidea, lauso samarra, lapiazetik Azpoiti leporaino igotzen da, Atxautxurrugane eta Erdikoatxa artean (1h.45 ‘) eta, ondoren, bigarren punta horren hegoaldeko aurpegitik Uztepe Osta ataka zorabiagarriraino. Ausartenak ertzera igo eta tontorrera irits daitezke. Bide arrunta mendiaren isurialde horretan nagusi den haitzulo handiaren azpitik doa, harkaitzean dagoen aterpe txiki baten aurretik igarotzen da eta Jasokundeko santutegi zaharraren hondakinetara iristen da, non monje eremitak bizi ziren. Hemen, azkenik, ertzera igoko gara (ezk.), eta handik gailurrera iritsiko gara (2h.30 ‘), non orientazio-mahai batek eskaintzen duen panoramika zabala ilustratzen duen.
Aipatzekoa da mendiak 1056 m hartzen duenean Jasokundeko santutegi zahar bat kokatu zela, non eremutarrak bizi ziren. 1570. urtean, Esteban de Garabayk inguru sinestezinean zegoen basilika aipatzen du, zibilizazio hondar guztietatik urrun. Euskal mitologiak ere leku horietan kokatzen du Mariren bizileku ugarietako bat.

Mendiaren inguruan, balio natural handiko artadi kantauriarreko eremu garrantzitsuak daude; Kanpanzar gainean, berriz, harrobi batek mendia meatzen du.

Nolanahi ere, Udalatx mendia panoramika zabaleko mendia da, egun garbi batean igotzen duenari huts egingo ez diona, eta ehunka tontor aurkitzeko orientazio-mahai bat dago. Igoera klasikoa da urteko lehen eguna hartzeko.

INTXORTA

737 metroko mendia da Elgetako Mendietako tontor historiko hau. Oso kokapen estrategikoko gailurra denez, gerra zibilean gudarien gotorlekua izan zen: kanpamentuak, lubakiak eta abar. Aztarnak daude oraindik eta bisita gidatuak antolatzen dira Elgetatik. Benetan, hiru gailur dira, “Hiru Intxortak” izenez ezagunak.

Plazatik Berrio-Otxoa kalean gora, San Juan kalea hartu eta herriko Elgetaranzko irteerarantz joango gara. Errepidean kilometro erdi inguru ibili ostean, eskuinetara hartuko dugu, Aldape auzorantz. Laster San Jorge ermita topatuko dugu eta hor ere eskuinetara hartuko. Landa-gunetik irten eta lehen baserri bat atzean utziko dugu. Hurrengora iritsi aurretik, erdibidean, eskuineko desbideratze bati jarraituko diogu zuhaitz-mozketa gune batean, eta bidebanatzean, berriz eskuinera joko dugu. Aurrerago, basoaren barruan, bidea hirutan banatuko da. Ezkerra aukeratuko dugu. Pista Gazeta auzorantz doa, baina ez gara bertara iritsiko. Beti ezkerrerantz, antena baten ondotik igaro ondoren, porlanezko pista batera irtengo gara eta handik, gailurrerantz igoko gara beste errepikagailu bateraino (0h.55 “). Malda baserri baten hondakinen parean apaltzen da, eta berehala sartuko gara pinudi batean, bidebanatze batekin. Ezkerretik, pistak altuera hartzen du eta, bihurgune handi bat marraztu ondoren, PR eta GR markak dituen beste pista batean amaitzen da. Ezkerretara jarraituz, berehala iritsiko gara mendilerrora, eta eskuinetara igoko dugu azken malda handik Intxortako gailurreraino, basoak zaintzeko etxola bat nagusi dela agertuko zaiguna (1h.45 “).

ERDELLA

Elgetako Mendien partaidea da gailur hau ere, Intxorta bezala. 450 metroko altuerako mendi honek izen desberdinak ditu Elgetakoentzat: Pagatza, ezagunena. Elorriotik joateko ikusi Intxortarako bidea eta handik abiatuta helduko gara Erdellara.

Ipar-mendebalderantz, pinuen gainetik, Erdella mendiaren gailur konikoa ikusten da. Norabide hori hartuko dugu. Gailurretik igaro eta GRko balizak aurkitu arte, eskuinetik jarraituko dugu. Bigarren mailako desbideratzeak alde batera utzita, pista Elorrio eta Elgeta lotzen dituen errepideraino doa (2h.15 “). Zeharkatu eta handik gertu dagoen San Urbano ermitara iritsiko gara. Baselizaren aurrean, ezkerrera joko dugu goi-tentsioko linearen azpian, baina berehala eskuinera egingo dugu (GR markak) pinudian sartzeko. Tarte honetan ibilbideak ez du zalantzarik ematen. Pista nagusitik eta igoera leunean, Erdella ibaiaren ekialdeko isurialde osoa inguratzen du, hegoaldetik iparraldera igarotzeko. Behin mendilerrora iritsita, ezkerrera egin eta zuzenean gailurreraino igotzen da, tontorrean buzoi bat duela (2h50”). Jaisten hasiko gara, eta mendilerrotik ere joko dugu, nahiz eta mendebaldeko isurialdekoa izan (eskuinekoa gailurrera iritsi garen heinean). Bidezidorra bihurgunetsua da eta pista zabal batean amaitzen da. Pista horretan, GR 123 (Bizkaiko Bira) eta 121 (Gipuzkoako Bira) bideekin bat egiten du. Ezkerretara, bidebanatze zabal bateraino iristen da bidea, pago zahar lehor bat buru duela. Ezkerreko pistatik, bidea Medraka auzoraino jaisten da, pagadi eder pare bat zeharkatu ondoren. Auzoa zeharkatu eta zuzen jaitsiko gara mahastiak eta fruta-arbolak sartuz Argiñetako nekropolira doan errepidera atera arte (3h.00 “). Hilobi-monumentu ikusgarri hau bisitatu ondoren, Elorriora (3h.45 “) errepidez jaistea besterik ez da geratzen, bertako herrigunera Buzkantz kaletik itzuliko baikara.